آموزشی
شب ادراری کودکان
اردیبهشت
طبق آمار حدود 20 درصد از کودکان تا سن 5 سالگی، گاهی شب ادراری را تجربه می‌کنند و 10 درصد از آن‌ها تا 7 سالگی دچار این مشکل هستند. در اواخر نوجوانی، ممکن است دوباره در 1 تا 3 درصد بچه‌ها بروز کند. شب ادراری کودکان در پسران 2 تا 3 برابر بیشتر از دختران است.
در واقع شب ادراری نوعی بی‌اختیاری ادرار شبانه است که پس از سن 3 سالگی با وجود کامل شدن قشر مخ کودک و امکان کنترل تخلیه مثانه مشاهده می‌شود. همه والدین انتظار دارند که بعد از حذف پوشک دیگر خبری از علائم بی‌اختیاری در کودک نباشد. درحالی‌که به دلایل مختلفی ممکن است شب ادراری کودکان بروز کند.
اگرچه ملحفه، پیژامه خیس و یک کودک خجالت‌زده صحنه‌ای آشنا در بسیاری از خانه‌ها است. اما خوشبختانه این مسئله اغلب بخش طبیعی از روند رشد کودک است. جالب است بدانید که دو نوع شب ادراری وجود دارد:
- شب ادراری اولیه. کودک هرگز در شب کنترل مثانه ندارد و همیشه رختخواب خود را خیس می‌کند.
- شب ادراری ثانویه. با وجود اینکه کودک حداقل به مدت 6 ماه در شب کنترل مثانه داشته است. اما حال کنترل خود را از دست داده و دوباره رختخواب خود را خیس می‌کند.
اصولا شب ادراری اولیه بسیار شایع‌تر است. بروز شب ادراری ثانویه در کودکان بزرگتر یا نوجوانان باید توسط پزشک ارزیابی شود. چراکه شب ادراری در این گروه سنی می‌تواند نشانه عفونت دستگاه ادراری یا سایر مشکلات سلامتی، مسائل عصبی (مربوط به مغز)، استرس و غیره باشد.
با علائم شب ادراری کودکان بیشتر آشنا شوید
اگرچه اکثر بچه‌ها تا سن 5 سالگی به طور کامل نحوه دستشویی رفتن را آموزش می‌بینند. اما واقعاً سن مشخصی برای کنترل کامل تخلیه مثانه در همه کودکان وجود ندارد. گاهی بین سنین 5 تا 7 سالگی، شب ادراری برای برخی از کودکان به‌عنوان یک مشکل باقی می‌ماند. پس از 7 سالگی، تعداد کمی از کودکان هنوز رختخواب خود را خیس می‌کنند.
واقعا علت شب ادراری کودکان چیست؟
اصولا در نوزادان و کودکان نوپا (زیر 2 سال)، هنوز پیوندهای بین مغز و مثانه کامل نشده‌اند. به‌همین‌دلیل، مثانه هر زمانی‌که احساس پری کند بی‌اختیار ادرار را آزاد می‌کند. با بزرگتر شدن کودکان، ارتباط بین مغز و مثانه تکمیل می‌شود.
این مسئله به کودک اجازه می‌دهد تا خودش زمان تخلیه مثانه را کنترل کند. معمولاً به کمک آموزش‌های والدین، کودک ابتدا در طول روز به تسلط کافی می‌رسد. برای کنترل ادرار در شب باید به کودک زمان بیشتری بدهید. به‌همین‌دلیل است که از نظر کارشناسان، شب ادراری کودکان تا قبل از 5 سالگی بخشی از روند تکامل آن‌ها است. با این وجود، برای بررسی بیشتر حتما با پزشک متخصص اطفال مشورت کنید.
هنوز هیچ‌کس به طور قطع نمی‌داند که چه چیزی باعث خیس شدن رختخواب کودکان در شب می‌شود. عوامل مختلفی ممکن است در این زمینه نقش داشته باشند.
عمده ترین عوامل
- مثانه کوچک. سایز مثانه کودک شما ممکن است به اندازه کافی برای نگهداری ادرار تولید شده در طول شب رشد نکرده باشد.
- ناتوانی در تشخیص پر شدن مثانه. اگر اعصابی که مثانه را کنترل می‌کنند دیر به بلوغ برسند. احتمالا کودک شما در خواب عمیق خود متوجه هشدار مغز برای دستشویی رفتن نشود.
- عدم تعادل هورمونی. در دوران کودکی، برخی از بچه‌ها هورمون ضد ادرار (ADH) کافی برای کاهش تولید ادرار در شب تولید نمی‌کنند.
- عفونت مجاری ادراری. اصولا بروز عفونت می‌تواند کنترل ادرار را برای کودک شما دشوار کند. علائم آن ممکن است شامل شب ادراری کودکان، تکرر ادرار، ادرار قرمز یا صورتی رنگ و احساس درد در هنگام ادرار کردن باشد.
- یبوست مزمن. اگر یبوست طولانی‌مدت شود. ماهیچههای لگن ممکن است ناکارآمد شوند و این مسئله در کنترل ضعیف ادرار نقش دارد.
- آپنه خواب. گاهی خیس شدن رختخواب نشانه آپنه انسدادی خواب است. وضعیتی‌که در آن تنفس کودک اغلب به‌دلیل التهاب یا بزرگ شدن لوزه‌ها در طول خواب قطع می‌شود. این گروه از کودکان، ممکن است علائم و نشانه‌های دیگری مانند خروپف و خواب‌آلودگی در طول روز نیز داشته باشد.
- دیابت. برای کودکی که معمولاً کنترل کافی روی تخلیه مثانه خود دارد، شب ادراری ممکن است اولین علامت دیابت باشد. از علائم دیگر دیابت می‌توان به تکرر ادرار، افزایش تشنگی، خستگی و کاهش وزن با وجود اشتهای خوب اشاره کرد.
به‌ندرت، شب ادراری کودکان زیر 6 سال مربوط به نقص در سیستم عصبی یا دستگاه ادراری است. این عامل بیشتر در مورد نوجوانان صدق می‌کند. اگر فرزند شما علائم دیگری مانند بی‌حسی، گزگز یا درد در پاها داشته باشد. ممکن است دارای یک مشکل نخاعی نهفته بوده است که با شب ادراری خود را نشان داده است.
فاکتورهای خطر موثر در بروز شب ادراری کودکان
علاوه‌بر علل ذکر شده، فاکتورهایی نیز وجود دارند که باعث افزایش خطر بروز شب ادراری می‌شوند. از جمله:
- استرس و اضطراب کودک. شرایط استرس‌زا مانند تولد یک فرزند جدید یا شروع مدرسه ممکن است باعث شب ادراری کودکان شوند.
- سابقه خانوادگی. اگر یکی از والدین کودک یا هر دوی آن‌ها در کودکی شب ادراری را تجربه کرده باشند. کودک آن‌ها نیز شانس زیادی برای بروز این مشکل دارد.
- اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی (ADHD). احتمال شب ادراری در کودکان مبتلا به این اختلال بیشتر است.
عوارض جسمی و روانی شب ادراری کودکان
اگرچه مواجه شدن مداوم با این مشکل هم برای کودک و هم برای والدین خسته‌کننده است. اما اگر علت بالینی مشخصی نداشته باشد، هیچ خطری برای سلامتی کودک ندارد. با این وجود، نمی‌توان عوارض جسمی و روانی ناشی از آن را نادیده گرفت. مواردی چون:
- احساس گناه و خجالت کودک که می‌تواند منجر به کاهش عزت نفس او شود.
- از دست دادن فرصت برای حضور در فعالیت‌های اجتماعی، مانند شرکت در اردوهای دانش‌آموزی با همسالان
- بروز بثورات پوستی در ناحیه تناسلی کودک، به‌خصوص اگر تمام شب با لباس زیر خیس بخوابد.
به‌عنوان والدین کودک باید پیش از بروز این مسائل به فکر یک راه‌حل اساسی تحت نظر پزشک یا روانشناس باشید. به یاد داشته باشید که شب ادراری تقصیر کودک شما یا تحت کنترل او نیست. اعضای خانواده و دوستان نباید کودک را شرمنده یا تنبیه کنند!
پزشک معمولا برای تشخص شب ادراری کودکان، چه اقداماتی انجام می‌دهد؟
پزشک ممکن است کارهای زیر را برای شناسایی هر علت زمینه‌ای شب ادراری کودکان و شروع درمان انجام دهد:
- معاینه بدنی کودک
- صحبت در مورد علائم، سابقه خانوادگی، میزان مصرف مایعات در روز، وضعیت دفع ادرار و مشکلات مرتبط با شب ادراری
- درخواست آزمایش آنالیز و کشت ادرار برای بررسی علائم عفونت یا دیابت
- درخواست آزمایش تصویربرداری از کلیه یا مثانه برای بررسی ساختار مجاری ادراری
نحوه صحیح درمان شب ادراری کودکان
اگر کودک شما به‌دلیل مصرف مایعات و نوشیدنی‌های حاوی کافئین مانند نوشابه و چای (به‌خصوص در عصر و شب) و تنقلات نمکی و شیرین زیاد دچار شب ادراری می‌شود. می‌توانید با کنترل رژیم غذایی او و اجبار برای دستشویی رفتن پیش از خواب، مانع از بروز این مسئله شوید. کافئین ممکن است مثانه را تحریک کند. در طول روز و عصر هر دو ساعت یکبار کودک را برای رفتن به دستشویی تشویق کنید. از چراغ‌های کوچک استفاده کنید تا کودک شما در شب به‌راحتی بتواند راه بین اتاق و دستشویی را پیدا کند.
با این حال، اگر تغییر شیوه زندگی موفقیت‌آمیز نبود ممکن است نیاز به درمان‌های پزشکی رایج باشد. در حال حاضر دو روش درمانی برای رفع شب ادراری کودکان وجود دارد.
استفاده از دستگاه آلارم شب ادراری
این دستگاه کوچک به کمک یک پد حساس به رطوبت روی لباس خواب یا ملافه کودک متصل می‌شود. وقتی پد رطوبت ادرار را حس کرد، زنگ هشدار آن به صدا در می‌آید.
معمولا هشدار آن درست زمانی به صدا در می‌آید که کودک شما شروع به ادرار کردن می‌کند. در نتیجه به‌موقع به کودک کمک می‌کند تا بیدار شود و جریان ادرار را متوقف کند و به دستشویی برسد. اگر کودک شما به شدت خواب عمیقی دارد. دیگر وظیفه شما است که به‌محض شنیدن صدای هشدار کودک را بیدار کنید.
اغلب استفاده از این دستگاه، به یک تا سه ماه زمان برای کنترل شب ادراری نیاز دارد. خطر عود یا عوارض جانبی کمی دارد و ممکن است راه حل طولانی‌مدت بهتری نسبت به دارودرمانی باشد.
دارو درمانی شب ادراری
به‌عنوان آخرین راه‌حل، پزشک کودک شما ممکن است برای مدت کوتاهی به‌منظور توقف شب ادراری دارو تجویز کند. انواع خاصی از داروها مانند موارد زیر می‌توانند موثر باشند:
- داروی دسموپرسین (DDAVP). این دارو می‌تواند تولید ادرار در شب را کاهش دهد. ازآنجایی‌که نوشیدن مایعات بیش‌ازحد همراه با دارو می‌تواند مشکلاتی مانند تب، اسهال یا حالت تهوع ایجاد کند. حتما دستورالعمل استفاده از آن را به‌دقت دنبال کنید. دسموپرسین به‌صورت قرص و فقط برای کودکان بالای 5 سال تجویز می‌شود. فرمولاسیون اسپری بینی دسموپرسین به‌دلیل خطر عوارض جانبی جدی، دیگر برای درمان شب ادراری توصیه نمی‌شود.
- داروی اکسی بوتینین (Ditropan XL). اگر کودک شما مثانه کوچکی داشته باشد. این دارو به کاهش انقباضات مثانه و افزایش ظرفیت آن کمک می‌کند. اکسی بوتینین معمولاً همراه با سایر داروها استفاده می‌شود. به طور کلی زمانی توصیه می‌شود که نتیجه‌بخشی سایر درمان‌ها با شکست مواجه شود.
تجربه نشان داده است که شب ادراری معمولاً با قطع این داروها دوباره شروع می‌شود. بنابراین بهتر است تا زمانی‌که خود‌به‌خود برطرف شود، بیشتر از راه‌حل‌های خانگی ذکر شده استفاده کنید. البته در مورد شب ادراری کودکان ناشی از دیابت، آپنه خواب، عفونت مجاری ادراری یا کلیه و مشکلات دستگاه عصبی تنها راه‌حل ممکن درمان این بیماری‌های زمینه‌ای است.
سخن آخر
می‌توان ادعا کرد شب ادراری کودکان یک مشکل حاد نیست و اغلب موارد خود‌به‌خود از بین می‌رود. البته نباید نسب به آن بی‌توجه باشید و برای معاینه کودک 5 ساله یا بزرگتر خود به پزشک متخصص اطفال مراجعه نکنید. همراهی شما با کودک مطمئنا روند درمان یا بهبودی را سریع‌تر خواهد کرد!
منابع:
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/bed-wetting/symptoms-causes/syc-20366685
https://www.webmd.com/children/guide/bed-wetting-urinary-incontinence-children